ကုမုဒမာလိယ
အရှင်ကုမုဒမာလိယထေရ် အမည်ရှိ ရဟန္တာမထေရ် နှစ်ပါး ရှိပါသည်။[၁]
၁။ ပထမ ကုမုဒမာလိယထေရ်
[ပြင်ဆင်ရန်]အရှင်ပထမကုမုဒမာလိယထေရ်သည် ရဟန္တာတစ်ပါး ဖြစ်တော်မူပါသည်။ အရှင်ထေရ်သည် ဟိမဝန္တာတောင်ရှိ အိုင်ကြီးတစ်ခုတွင် ရေစောင့်ဘီလူးဖြစ်ခဲ့ပြီး အလွန်ကြမ်းကြုတ်ကာ ခွန်အားဗလလည်း ကြီးမားလှပါသည်။ တစ်နေ့သောအခါ အိုင်၌ လှည်းဘီးလောက်ကြီးသော ကုမုဒြာကြာပန်းများ ပွင့်နေသည်ကို မြင်၍ ပူဇော်ရန်အတွက် ပန်းများစွာကို ဆွတ်ခူးစုပုံထား၏။
ထိုအချိန်တွင် လူတို့ထက် မြတ်သော အတ္ထဒဿီမြတ်စွာဘုရားသည် ပန်းအပုံကို မြင်တော်မူ၍ ဘီလူးထံ ကြွလာတော်မူ၏။ ဘုရားရှင်ကို ဖူးမြင်ရသောအခါ ဘီလူးသည် ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာဖြစ်၍ စုပုံထားသော ပန်းအားလုံးကို ဘုရားရှင်အား လှူဒါန်းပူဇော်ခဲ့ပါသည်။ ထိုအခါ ဘုရားရှင်သည် ပန်းအမိုးအကာဖြင့် ဟိမဝန္တာတောင်အဆုံးထိ ကြွသွားတော်မူပါသည်။
ကုမုဒြာကြာပန်းကို လှူဒါန်းခဲ့သည့် ကုသိုလ်ကံကြောင့် အရှင်ပထမကုမုဒမာလိယထေရ်သည် ၁၈၀၀ ကမ္ဘာတိုင် အပါယ်လေးဘုံသို့ လားရောက်ခြင်း မရှိခဲ့ပါ။ ထို့အပြင် ဤဘဒ္ဒကမ္ဘာမှ ၁၅ ကမ္ဘာအထက်၌ "သဟဿရထ" အမည်ရှိသော စကြဝတေးမင်းအဖြစ် ခုနစ်ကြိမ်တိုင်တိုင် ဖြစ်ခဲ့ဖူးပါသည်။ နောက်ဆုံးဘဝတွင် လေးပါးသော ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏ်၊ ရှစ်ပါးသော ဝိမောက္ခတရားနှင့် ခြောက်ပါးသော အဘိညာဉ်တို့ကို ရရှိပိုင်ဆိုင်တော်မူပြီး မြတ်စွာဘုရား၏ အဆုံးအမတော်ကိုလည်း ကောင်းစွာ လိုက်နာကျင့်သုံး ပြီးစီးခဲ့လေသည်။ [၂]
၂။ ဒုတိယ ကုမုဒမာလိယထေရ်
[ပြင်ဆင်ရန်]အရှင်ဒုတိကုမုဒမာလိယထေရ်သည် ရဟန္တာတစ်ပါး ဖြစ်တော်မူပါသည်။ အရှင်ထေရ်သည် အမျိုးဇာတ်အားဖြင့် မြင့်မြတ်တော်မူသော ခြင်္သေ့မင်းကဲ့သို့ အလွန်မြတ်သော ဂုဏ်တော်တို့နှင့် ပြည့်စုံတော်မူသော ဝိပဿီမြတ်စွာဘုရားအား ဖူးမြင်ရ၍ ကုမုဒြာကြာပန်းကို ကြဲဖြန့်ပူဇော်ခဲ့ပါသည်။
ပန်းပူဇော်ခဲ့သည့် ကုသိုလ်ကံကြောင့် အရှင်ဒုတိကုမုဒမာလိယထေရ်သည် ၉၁ ကမ္ဘာတိုင် အပါယ်လေးဘုံသို့ လားရောက်ခြင်း မရှိခဲ့ပါ။ ထို့အပြင် လေးပါးသော ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏ်၊ ရှစ်ပါးသော ဝိမောက္ခတရားနှင့် ခြောက်ပါးသော အဘိညာဉ်တို့ကိုလည်း ရရှိပိုင်ဆိုင်တော်မူပြီး မြတ်စွာဘုရား၏ အဆုံးအမတော်ကိုလည်း ကောင်းစွာ လိုက်နာကျင့်သုံး ပြီးစီးခဲ့လေသည်။ [၃]