မာတိကာသို့ ခုန်သွားရန်

ဂန္ဓာရုံ

ဝီကီပီးဒီးယား မှ

အနံ့အာရုံ
carnation ပန်းတစ်ပွင့်ကို အနံ့ခံနေသော အမျိုးသမီးတစ်ဦး၏ ပန်းချီကား။ အနံ့အာရုံသည် chemoreceptors များကို အသုံးပြု၍ brain တွင် အနံ့အာရုံကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
အသေးစိတ်
စနစ်Olfactory system
Functionပတ်ဝန်းကျင်ရှိ chemicals များကို သိရှိ၍ အနံ့အာရုံကို ဖြစ်ပေါ်စေခြင်း
Anatomical terminology

ဂန္ဓာရုံဟူသည်ကား အနံ့ပင်ဖြစ်၏။ အာရုံငါးပါးထဲ ပါဝင်သော အနံ့ကို တိရစ္ဆာန်များသည် လူတို့ထက် ပိုမို ထိရောက်စွာ ခံစားနိုင်ကြသည်။ ခွေးတစ်ကောင်ကို အဝတ်ဟောင်းတစ်စ ပေးလိုက်လျှင် ထိုခွေးသည် အဝတ်စပိုင်ရှင်ကို ရှာပေးနိုင်သည်။ ယင်းသို့ သိမှုမှာ အနံ့ဖြင့် ခွဲခြားသိရှိခြင်းပင် ဖြစ်၏။ သူစိမ်းတစ်ယောက်အား သူ့သခင်၏ အဝတ်ကို ဆင်ပေးလိုက်ပါက တစ်ခဏမျှ ခွေးသည် သူစိမ်းအား သူ့သခင်အစစ်ဟု ထင်မှတ်လိမ့်မည်။ သို့ရာတွင် အနံ့ခံပြီးသည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက် သခင်အစစ် မဟုတ် မှန်းသိ၍ ရန်မူလိမ့်မည်။ ခွေးသည် အမြင်ထက် အနံ့ကကို အားကိုးသော တိရစ္ဆာန်မျိုး ဖြစ်သည်။ အနံ့သည် အရသာနှင့် များစွာ ဆက်သွယ်မှုရှိသည်။ ကျွန်ုပ်တို့ ခံစားရသော အနံ့အသက်ဟူသ၍မှာ အနံ့နှင့် ပတ်သက်သော နဗ်ကြောစွန်းများရှိသည့် နေရာတွင် အနံ့ဓာတ်ပစ္စည်းများ လာရောက်ထိတွေ့သောကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ အနံ့အသက်တစ်မျိုးသည် နဗ်ကြော တစ်မျိုးစီ နှင့် သက်ဆိုင်သည်။ ဆိုင်ရာနဗ်ကြောကို သွားရောက်တွေ့ထိသောအခါ ဆိုင်ရာအနံ့အသက်ကို ရရှိနိုင်သည်။ ပစ္စည်းတစ်ခုသည် ဓာတ်ငွေ့အဖြစ်ဖြင့် တည်ရှိမှသာလျှင် ထိုပစ္စည်း၏ အနံ့ကို ရရှိနိုင်၏။ ဓာတ်ငွေ့များသည် ပျံ့နှံ့တတ်သော သဘောရှိ၍ အဝေး၌ရှိသော ပစ္စည်းများကို အနံ့ဖြင့် သိရှိကြရလေသည်။ တစ်ခါတစ်ရံ ကျွန်ုပ်တို့ အအေးမိ၍ နှာစေးနေသည့်အခါများတွင် အစာစားသောက်ရာ၌ ခံတွင်းမတွေ့ဘဲ ဖြစ်တတ်ကြသည်။ အနံ့နှင့် အရသာသည် တစ်ခုနှင့် တစ်ခုများစွာ ဆက်စပ်နေသောကြောင့် အနံ့မရရှိသောအခါတွင် အရသာပျက်၍ သွားသည်ကို တွေ့ရလေသည်။ [၁]

အနံ့အာရုံ သို့မဟုတ် olfaction[nb ၁] သည် အနံ့ (သို့မဟုတ် အငွေ့အသက်) များကို ခံစားသိရှိနိုင်သော အထူးအာရုံ တစ်ခုဖြစ်သည်။[၃] အနံ့အာရုံတွင် စားလိုဖွယ်ကောင်းသော အစားအစာများ၊ အန္တရာယ်များကို သိရှိနိုင်ခြင်းအပါအဝင် လုပ်ဆောင်ချက်များစွာရှိပြီး အရသာခံစားမှုတွင်လည်း အခန်းကဏ္ဍတစ်ခုအဖြစ် ပါဝင်သည်။

လူသားများတွင် အနံ့အာရုံသည် အနံ့ တစ်ခုမှ အနံ့ခံပစ္စည်း နှင့် နှာခေါင်းပေါက်အတွင်း ချိတ်ဆက်မိသောအခါ ဖြစ်ပေါ်ပြီး၊ အနံ့ခံစနစ်မှတစ်ဆင့် အချက်ပြမှုများ ပေးပို့သည်။[၄] ဂလိုမာရူးလပ်များသည် ဤအချက်ပြမှုများကို စုစည်းပြီး အနံ့ခံဖုသို့ ပို့လွှတ်ကာ အနံ့ခွဲခြားမှု၊ မှတ်ဉာဏ် နှင့် ခံစားချက် တို့နှင့် ဆက်စပ်သော ဦးနှောက်အစိတ်အပိုင်းများနှင့် ဆက်သွယ်သည်။[၅]

အနံ့အာရုံပုံမှန်လည်ပတ်မှုကို အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေနိုင်သည့် အကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိပြီး၊ ၎င်းတို့တွင် နှာခေါင်း သို့မဟုတ် အနံ့ခံပစ္စည်းများ ပျက်စီးခြင်း၊ အနံ့ပျောက်ခြင်း anosmia၊ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါပိုးဝင်ခြင်း၊ ဦးနှောက်ထိခိုက်ဒဏ်ရာရခြင်းနှင့် အာရုံကြောရောဂါများ ပါဝင်သည်။[၆][၇]

လေ့လာမှု သမိုင်း

[ပြင်ဆင်ရန်]
The Lady and the Unicorn၊ အနံ့အာရုံကို ဖော်ပြသော ဖလန်းဒါးစ် တိပ်ခွေပန်းထိုး၊ ၁၄၈၄–၁၅၀၀။ Musée national du Moyen Âge၊ ပဲရစ်။

အနံ့အာရုံ၏ အစောပိုင်း သိပ္ပံနည်းကျ လေ့လာမှုတွင် အယ်လီနာ ဂမ်ဘယ် Eleanor Gamble ၏ ၁၈၉၈ ခုနှစ်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သော ပါရဂူဘွဲ့ စာတမ်းပါဝင်ပြီး၊ ၎င်းက အနံ့အာရုံကို အခြား အာရုံခံနည်းလမ်းများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ကာ အနံ့၏ ပြင်းအားခွဲခြားမှု နည်းပါးကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။[၈]

ဧပိကျူရီးယန်နှင့် အက်တမ်ဝါဒီ ရောမဖီလာဆိုဖာ လူခရီးရှပ် Lucretius (ဘီစီအီး ၁ ရာစု) ၏ အဆိုအရ အနံ့အမျိုးမျိုးသည် အနံ့အာရုံအင်္ဂါကို လှုံ့ဆော်ပေးသော "အက်တမ်" (ခေတ်သစ်အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်တွင် အနံ့မော်လီကျူးများ) ၏ ပုံသဏ္ဌာန်နှင့် အရွယ်အစားများ ကွဲပြားမှုကြောင့် ဖြစ်သည်။[၉]

ထိုသီအိုရီ၏ ခေတ်သစ်သက်သေပြချက်မှာ လင်ဒါ ဘီ ဘတ် Linda B. Buck နှင့် ရစ်ချက် အက်ဆဲလ် Richard Axel (၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် နိုဗယ်ဆု ရရှိခဲ့သူများ) တို့၏ အနံ့အာရုံခံ ပရိုတိန်းများကို ကလုန်းခြင်းနှင့် အနံ့မော်လီကျူးများကို သတ်မှတ်ထားသော အာရုံခံပရိုတိန်းများနှင့် တွဲချိတ်ခြင်းဖြစ်သည်။[၁၀] အနံ့အာရုံခံ မော်လီကျူးတစ်ခုစီသည် သတ်မှတ်ထားသော မော်လီကျူးအင်္ဂါရပ် သို့မဟုတ် အနံ့မော်လီကျူးအမျိုးအစားတစ်ခုကိုသာ မှတ်မိသည်။ နို့တိုက်သတ္တဝါများတွင် အနံ့အာရုံခံ Olfactory receptors အတွက် မျိုးဗီဇပေါင်း တစ်ထောင်ခန့် ရှိသည်။[၁၁] အနံ့အာရုံခံ မျိုးဗီဇများအနက် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသာ အလုပ်လုပ်နိုင်သည်။ လူသားများတွင် အခြားမျောက်ဝံမျိုးနွယ်များနှင့် အခြားနို့တိုက်သတ္တဝါများထက် လုပ်ဆောင်နိုင်သော အနံ့အာရုံခံ မျိုးဗီဇမှာ များစွာ နည်းပါးသည်။[၁၂] နို့တိုက်သတ္တဝါများတွင် အနံ့ခံ အာရုံကြောဆဲလ် olfactory receptor neuron တစ်ခုစီသည် လုပ်ဆောင်နိုင်သော အနံ့အာရုံခံတစ်ခုကိုသာ ဖော်ပြသည်။[၁၃] အနံ့ခံ အာရုံကြောဆဲလ်များသည် သော့ခလောက်စနစ်ကဲ့သို့ လုပ်ဆောင်သည်- ဓာတုပစ္စည်းတစ်ခု၏ လေထဲရှိ မော်လီကျူးများသည် ခလောက်ထဲသို့ အံဝင်ပါက အာရုံကြောဆဲလ်က တုံ့ပြန်သည်။

လက်ရှိတွင် အနံ့ကုဒ်သတ်မှတ်ခြင်းနှင့် ခံစားမှု ယန္တရားဆိုင်ရာ သီအိုရီများစွာ ယှဉ်ပြိုင်လျက်ရှိသည်။ ပုံသဏ္ဌာန်သီအိုရီ Shape theory of olfaction အရ အာရုံခံတစ်ခုစီသည် အနံ့မော်လီကျူး၏ အင်္ဂါရပ်တစ်ခုကို သိရှိသည်။ အားနည်းသော ပုံသဏ္ဌာန်သီအိုရီ သို့မဟုတ် အိုဒိုတုပ်သီအိုရီ odotope theory က အာရုံခံများသည် မော်လီကျူး၏ အစိတ်အပိုင်းငယ်များကိုသာ သိရှိပြီး၊ ဤအနည်းငယ်သော အချက်များကို ပေါင်းစပ်ကာ အနံ့အာရုံခံစားမှု ပိုမိုကြီးမားသည်အထိ ဖြစ်ပေါ်စေသည် (အမြင်အာရုံခံစားမှုကဲ့သို့ အချက်အလက်နည်းပါးသော အာရုံခံမှုငယ်များကို ပေါင်းစပ်ပြီး အသေးစိတ်အာရုံခံစားမှုတစ်ခုအဖြစ် ဖန်တီးသည့်ပုံစံနှင့် ဆင်တူသည်)။[၁၄]

လေ့လာမှုသစ်တစ်ခုအရ သုတေသီများက အနံ့မော်လီကျူးများ၏ မော်လီကျူးထုထည်နှင့် အနံ့ခံအာရုံကြောတုံ့ပြန်မှုအကြား လုပ်ဆောင်မှုဆိုင်ရာ ဆက်စပ်မှုရှိကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့သည်။[၁၅] လူကာ တူရင် Luca Turin မှ အဆိုပြုထားသော တုန်ခါမှုသီအိုရီ vibration theory ဟူသည့် အခြားသီအိုရီတစ်ခုကမူ အနံ့အာရုံခံများသည် အနံ့မော်လီကျူးများ၏ အနီအောက်ရောင်ခြည်အကွာအဝေးရှိ တုန်ခါမှု ကြိမ်နှုန်းများကို ကွမ်တမ်လှိုဏ်ဖောက်ခြင်း quantum tunnelling ဖြင့် သိရှိကြောင်း ဖော်ပြသည်။[၁၆][၁၇] သို့သော် ဤသီအိုရီ၏ အပြုအမူဆိုင်ရာ ခန့်မှန်းချက်များမှာ မေးခွန်းထုတ်ခံရသည်။[၁၈] အနံ့အာရုံခံစားမှုကို အပြည့်အဝ ရှင်းပြနိုင်သော သီအိုရီတစ်ခုမျှ မရှိသေးပေ။


ကိုးကား

[ပြင်ဆင်ရန်]
  1. ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၃)
  2. ↑ Harper, Douglas။ olfaction။ Online Etymology Dictionary။
  3. ↑ Wolfe၊ J; Kluender၊ K; Levi၊ D (2012)။ Sensation & perception (3rd ed.)။ Sinauer Associates။ p. 7။ ISBN 978-0-87893-572-7။
  4. ↑ "Structure–odour relationships reviewed in the postgenomic era" (2015). Flavour and Fragrance Journal 30 (5): 342–361. doi:10.1002/ffj.3249. 
  5. ↑ Schacter၊ D; Gilbert၊ D; Wegner၊ D (2011)။ "Sensation and Perception"။ Psychology။ Worth Publishers။ pp. 166–171။ ISBN 978-1-4292-3719-2။
  6. ↑ "Olfactory impairment & traumatic brain injury in blast-injured combat troops" (2015). Neurology 84 (15): 1559–67. doi:10.1212/WNL.0000000000001475. PMID 25788559. 
  7. ↑ "Detection of neurodegenerative disease using olfaction" (June 2017). The Lancet Neurology 16 (6): 415–416. doi:10.1016/S1474-4422(17)30125-4. PMID 28504103. 
  8. ↑ Kimble, GA; Schlesinger, K (1985)။ Topics in the History of Psychology, Volume 1။ L. Erlbaum Associates။
  9. ↑ Holtsmark, E (1978). "Lucretius, the biochemistry of smell, and scientific discovery". Euphrosyne: Revista de Filologia Clássica 9: 7–18. 
  10. ↑ "What Makes a Discovery Successful? The Story of Linda Buck and the Olfactory Receptors" (May 2020). Cell 181 (4): 749–753. doi:10.1016/j.cell.2020.04.040. PMID 32413294. 
  11. ↑ "A novel multigene family may encode odorant receptors: a molecular basis for odor recognition" (1991). Cell 65 (1): 175–187. doi:10.1016/0092-8674(91)90418-X. PMID 1840504. 
  12. ↑ "Human specific loss of olfactory receptor genes" (2003). PNAS 100 (6): 3324–3327. doi:10.1073/pnas.0535697100. PMID 12612342. Bibcode: 2003PNAS..100.3324G. 
  13. ↑ Pinel၊ JPJ (2006)။ Biopsychology။ Pearson Education Inc.။ p. 178။ ISBN 0-205-42651-4။
  14. ↑ Rinaldi, A (2007). "The scent of life. The exquisite complexity of the sense of smell in animals and humans". EMBO Reports 8 (7): 629–33. doi:10.1038/sj.embor.7401029. PMID 17603536. 
  15. ↑ "Odorant receptors of Drosophila are sensitive to the molecular volume of odorants" (2016). Scientific Reports 6: 25103. doi:10.1038/srep25103. PMID 27112241. Bibcode: 2016NatSR...625103S. 
  16. ↑ Turin, L (1996). "A spectroscopic mechanism for primary olfactory reception". Chemical Senses 21 (6): 773–791. doi:10.1093/chemse/21.6.773. PMID 8985605. 
  17. ↑ Turin, L (2002). "A method for the calculation of odor character from molecular structure". Journal of Theoretical Biology 216 (3): 367–385. doi:10.1006/jtbi.2001.2504. PMID 12183125. Bibcode: 2002JThBi.216..367T. 
  18. ↑ "A psychophysical test of the vibration theory of olfaction" (2004). Nature Neuroscience 7 (4): 337–338. doi:10.1038/nn1215. PMID 15034588.  See also the editorial on p. 315.




ကိုးကား အမှား - <ref> tags exist for a group named "nb", but no corresponding <references group="nb"/> tag was found

"https://my.wikipedia.org/w/index.php?title=ဂန္ဓာရုံ&oldid=865299" မှ ရယူရန်