နိဿယပစ္စည်း
| တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက် |
| ဗုဒ္ဓဘာသာ |
|---|
 |
နိဿယပစ္စည်း[၁]၊ တည်ရာ, မှီရာဟူသော အခြင်းအရာအားဖြင့် ကျေးဇူးပြုတတ်သော တရား။ (မြေကြီးသည် သစ်ပင်, တောင် အစရှိသည်တို့၏ တည်ရာဖြစ်သကဲ့သို့ တည်ရာဟူသော (အခြင်းအရာ) အကြောင်းအားဖြင့်လည်းကောင်း, ပုဆိုးသည် ပန်းချီရုပ်၏ မှီရာဖြစ် သကဲ့သို့ မှီရာဟူသော (အခြင်းအရာ) အကြောင်းအားဖြင့်၎င်း ကျေးဇူးပြုတတ်သော တရား။
ယင်းသည် အချင်းချင်း နာမက္ခန္ဓာ, သဟဇာတ်ဖြစ်သော ရုပ်တရားတို့၏ မှီရာ ဖြစ်သော နာမက္ခန္ဓာလေးပါး ပစ္စည်းတရား,
အချင်းချင်းဖြစ်သော မဟာဘုတ်, ဥပါဒါရုပ်တို့၏တည်ရာဖြစ်သော မဟာဘုတ်ပစ္စည်း တရား,
ဝိညာဏဓာတ် ၇-ပါးတို့၏ မှီရာဖြစ်သော ဝတ္ထုရုပ် ၆-ပါး ပစ္စည်းတရားဟူ၍ ၃-မျိုးရှိ၏။) [၂]
အမျိုးတူအားဖြင့် သဟဇာတနိဿယ, ဝတ္ထုပုရေဇာတနိဿယအားဖြင့် ၂-မျိုးရှိ၏။ [၃] [၄]
နိဿယပစ္စည်း
[ပြင်ဆင်ရန်]နိဿယပစ္စည်း (Nissaya Paccaya) သည် ပဋ္ဌာန်း ၂၄ ပစ္စည်းတွင် အဋ္ဌမမြောက် ပစ္စည်းဖြစ်သည်။ "နိဿယ" ဟူသည် မှီရာ၊ အမှီသဟဲပြုရာဟု အဓိပ္ပာယ်ရ၍ "ပစ္စည်း" ဟူသည် ကျေးဇူးပြုတတ်သော တရားဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ထို့ကြောင့် နိဿယပစ္စည်းဟူသည် မှီရာအဖြစ် ကျေးဇူးပြုသော တရားကို ဆိုလိုသည်။
ရိုးရိုးရှင်းရှင်းဆိုရလျှင် တရားတစ်ခုသည် အခြားတရားတစ်ခုအတွက် အမှီသဟဲပြုရာ၊ အခြေခံအဖြစ် တည်ရှိနေခြင်းကို နိဿယပစ္စည်းဟု ခေါ်သည်။ အမှီပြုခံရသော တရားသည် အမှီပြုရာ တရားပေါ်တွင် တည်မှီ၍ ဖြစ်ပေါ် တည်ရှိသည်။
ဥပမာများ
[ပြင်ဆင်ရန်]- **မြေနှင့် အပင်:** မြေသည် အပင်အတွက် အမှီပြုရာ အခြေခံဖြစ်သည်။ အပင်သည် မြေပေါ်တွင် တည်မှီ၍ ကြီးထွားနိုင်သည်။ ဤတွင် မြေသည် အပင်၏ နိဿယပစ္စည်းဖြစ်သည်။
- **ခန္ဓာကိုယ်နှင့် စိတ်:** ခန္ဓာကိုယ်သည် စိတ်အတွက် အမှီပြုရာ အခြေခံဖြစ်သည်။ စိတ်သည် ခန္ဓာကိုယ်တွင် တည်မှီ၍ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ ဤတွင် ခန္ဓာကိုယ်သည် စိတ်၏ နိဿယပစ္စည်းဖြစ်သည်။
- **မျက်စိနှင့် မျက်စိဝိညာဏ်:** မျက်စိသည် အဆင်းကို မြင်နိုင်သော မျက်စိဝိညာဏ်အတွက် အမှီပြုရာ အခြေခံဖြစ်သည်။ မျက်စိမရှိပါက မျက်စိဝိညာဏ် မဖြစ်ပေါ်နိုင်ပေ။ ဤတွင် မျက်စိသည် မျက်စိဝိညာဏ်၏ နိဿယပစ္စည်းဖြစ်သည်။
- **အာရုံ ၆ ပါးနှင့် ဝိညာဏ် ၆ ပါး:** အာရုံ ၆ ပါး (အဆင်း၊ အသံ၊ အနံ့၊ အရသာ၊ အတွေ့အထိ၊ ဓမ္မ) တို့သည် ဝိညာဏ် ၆ ပါး (မျက်စိဝိညာဏ်၊ နားဝိညာဏ်၊ နှာခေါင်းဝိညာဏ်၊ လျှာဝိညာဏ်၊ ကိုယ်ဝိညာဏ်၊ မနောဝိညာဏ်) တို့အတွက် နိဿယပစ္စည်းများ ဖြစ်သည်။
နိဿယပစ္စည်း၏ အဓိက လက္ခဏာများ
[ပြင်ဆင်ရန်]- **အမှီသဟဲပြုခြင်း (Dependence):** အမှီပြုခံရသော တရားသည် အမှီပြုရာ တရားပေါ်တွင် တည်မှီ၍ ဖြစ်ပေါ် တည်ရှိရမည်။
- **အခြေခံ ဖြစ်ခြင်း (Basis):** အမှီပြုရာ တရားသည် အခြားတရားအတွက် အခြေခံအဖြစ် တည်ရှိရမည်။
အချုပ်အားဖြင့် နိဿယပစ္စည်းဆိုသည်မှာ တရားတစ်ခုသည် အခြားတရားတစ်ခုအတွက် အမှီသဟဲပြုရာ အခြေခံအဖြစ် ကျေးဇူးပြုပုံကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြသော အဘိဓမ္မာသဘောတရားတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။