လင်းပိုင် စင်းကြား
| လင်းပိုင်စင်းကြား[၁] | |
|---|---|
| |
| လေထဲသို့ ခုန်တက်နေသော လင်းပိုင်စင်းကြား | |
| |
| လူသားပျမ်းမျှအရွယ်အစားနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပြထားသော လင်းပိုင်စင်းကြား | |
မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်း 
| |
| လောက: | Animalia |
| မျိုးပေါင်းစု: | Chordata |
| မျိုးပေါင်း: | Mammalia |
| မျိုးစဉ်: | Artiodactyla |
| Infraorder: | Cetacea |
| မျိုးရင်း: | Delphinidae |
| မျိုးစု: | Stenella |
| မျိုးစိတ်: | S. coeruleoalba
|
| ဒွိနာမ | |
| Stenella coeruleoalba (Meyen, 1833)
| |
| |
| လင်းပိုင်စင်းကြား ပျံ့နှံ့နေထိုင်ရာ နယ်မြေ | |
| Synonyms | |
| |
လင်းပိုင်စင်းကြား (သိပ္ပံအမည် - Stenella coeruleoalba) သည် ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာများရှိ အပူချိန်မျှတသော ရေပြင်များနှင့် အပူပိုင်းရေပြင်များတွင် တွေ့ရှိရသည့် လင်းပိုင်တစ်မျိုးဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် သမုဒ္ဒရာလင်းပိုင်မျိုးရင်း (Delphinidae)ဝင် ဖြစ်သည်။
မျိုးရင်းခွဲခြားခြင်း
[ပြင်ဆင်ရန်]လင်းပိုင်စင်းကြားကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် "Euphrosyne Dolphin" ဟုလည်း ခေါ်ဆိုကြပြီး၊ ၎င်းသည် လင်းပိုင်မျိုးစု Stenella တွင် ပါဝင်သော မျိုးစိတ်ငါးခုအနက် တစ်ခုဖြစ်သည်။ သို့သော် LeDuc နှင့် အခြားသုတေသီများ၏ ၁၉၉၉ ခုနှစ် မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ လေ့လာမှုအရ Stenella မျိုးစုသည် သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပေါ်လာသော အုပ်စုတစ်ခုမဟုတ်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ဤလေ့လာမှုအရ လင်းပိုင်စင်းကြား၏ အနီးကပ်ဆုံး ဆွေမျိုးများမှာ ကလိုင်မီနီလင်းပိုင် (Clymene Dolphin)၊ သာမန်လင်းပိုင်များ (Common Dolphins)၊ အတ္တလန္တိတ် အစက်ပါလင်းပိုင် (Atlantic Spotted Dolphin) နှင့် အင်ဒို-ပစိဖိတ် ပုလင်းနှုတ်သီးလင်းပိုင် (Indo-Pacific Bottlenose Dolphin) တို့ဖြစ်သည်။ လင်းပိုင်စင်းကြားကို ၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် ရုရှားနိုင်ငံမှ ရူပဗေဒပညာရှင်နှင့် ရုက္ခဗေဒပညာရှင် ဖရန့်ဇ် မေယင် (Franz Meyen) က ဖော်ပြခဲ့သည် [၄]။
ပုံပန်းသွင်ပြင်
[ပြင်ဆင်ရန်]
လင်းပိုင်စင်းကြားသည် တူညီသော ရေပြင်များတွင် နေထိုင်သော အခြားလင်းပိုင်မျိုးစိတ်များ (ဥပမာ- ပန်ထရိုပီကယ် အစက်ပါလင်းပိုင်၊ အတ္တလန္တိတ် အစက်ပါလင်းပိုင်၊ ကလိုင်မီနီလင်းပိုင်) နှင့် အရွယ်အစားနှင့် ပုံသဏ္ဌာန် ဆင်တူသည်။ သို့သော် ၎င်း၏ အရောင်အသွေးသည် သိသိသာသာ ကွဲပြားပြီး ပင်လယ်ပြင်တွင် အလွယ်တကူ သတိပြုမိနိုင်သည်။ ၎င်း၏ ဗိုက်အောက်ပိုင်းသည် အပြာ၊ အဖြူ သို့မဟုတ် ပန်းရောင်ဖြစ်သည်။ မျက်လုံးများကို ဝိုင်းပတ်ထားသော အနက်ရောင် အစင်းကြောင်းတစ်ခု သို့မဟုတ် နှစ်ခုရှိပြီး ထိုအစင်းကြောင်းများသည် ကျောပိုင်းမှ ရင်ဘတ်ဆူးတောင်သို့ ဆက်သွယ်ထားသည်။ ထိုအစင်းကြောင်းများသည် ရင်ဘတ်ဆူးတောင်၏ အကျယ်အတိုင်း ကျယ်ပြီး ဆူးတောင်နှင့် အရွယ်အစား တူညီသည်။ နားရွက်နောက်မှ စတင်သော အနက်ရောင် အစင်းကြောင်းနှစ်ခုရှိပြီး တစ်ခုမှာ တိုတောင်းကာ ရင်ဘတ်ဆူးတောင်အထက်တွင် အဆုံးသတ်သည်။ အခြားတစ်ခုမှာ ပိုရှည်ပြီး ဘေးနှစ်ဖက်တစ်လျှောက် ထူထဲလာကာ အမြီးစွန်းမတိုင်မီ ဗိုက်အောက်သို့ ကွေးသွားသည်။ ဤအစင်းကြောင်းများအထက်တွင် လင်းပိုင်၏ ဘေးနှစ်ဖက်သည် အပြာဖျော့ သို့မဟုတ် မီးခိုးရောင်ဖြစ်သည်။ ဆူးတောင်များနှင့် အမြီးအားလုံးသည် အနက်ရောင်ဖြစ်သည်။
မွေးဖွားချိန်တွင် လင်းပိုင်စင်းကြားသည် အလေးချိန် ၁၀ ကီလိုဂရမ် (၂၂ ပေါင်) ခန့်ရှိပြီး အရှည် ၁ မီတာ (၃ ပေ) ခန့်ရှိသည်။ အရွယ်ရောက်ချိန်တွင် အမများသည် ၂.၄ မီတာ (၇.၉ ပေ)၊ အလေးချိန် ၁၅၀ ကီလိုဂရမ် (၃၃၀ ပေါင်) နှင့် အထီးများသည် ၂.၆ မီတာ (၈.၅ ပေ)၊ အလေးချိန် ၁၆၀ ကီလိုဂရမ် (၃၅၃ ပေါင်) အထိ ကြီးထွားသည်။ သုတေသနများအရ မြေထဲပင်လယ်ရှိ မမျိုးများသည် ၁၂ နှစ်တွင် အရွယ်ရောက်ပြီး၊ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာတွင် အသက် ၇ မှ ၉ နှစ်ကြားတွင် အရွယ်ရောက်သည်။ သက်တမ်းမှာ ၅၅ မှ ၆၀ နှစ်ခန့်ဖြစ်သည်။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်ကာလသည် ၁၂ လခန့်ကြာမြင့်ပြီး တစ်ကြိမ်မွေးဖွားပြီးနောက် ၃ မှ ၄ နှစ်အကြာတွင် နောက်တစ်ကြိမ် သားပြန်ပေါက်သည်။
အပြုအမူ
[ပြင်ဆင်ရန်]လင်းပိုင်စင်းကြားသည် ၎င်း၏ မျိုးစုံစည်းရှိ အခြားလင်းပိုင်များနှင့်အတူ အုပ်စုကြီးများဖြင့် သွားလာလှုပ်ရှားသည်။ အုပ်စုတစ်စုတွင် လင်းပိုင်ရာချီ သို့မဟုတ် ထောင်ချီပါဝင်နိုင်သည်။ မြေထဲပင်လယ်နှင့် အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာတွင် အုပ်စုအရွယ်အစားမှာ အနည်းငယ် သေးငယ်သည်။ ၎င်းတို့သည် သာမန်လင်းပိုင်များနှင့် ရောနှောနေထိုင်တတ်သည်။ လင်းပိုင်စင်းကြားသည် အခြားလင်းပိုင်များကဲ့သို့ လှုပ်ရှားမှုများကို ကျွမ်းကျင်စွာ ပြသနိုင်ပြီး ရေမျက်နှာပြင်အထက်သို့ မကြာခဏ ခုန်တက်ကာ လေထဲတွင် လှည့်ပတ်ပြသတတ်သည်။ အတ္တလန္တိတ်နှင့် မြေထဲပင်လယ်တွင် သင်္ဘောများနှင့် ချဉ်းကပ်လာတတ်သော်လည်း၊ ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာကဲ့သို့ အခြားနေရာများတွင် ယခင်က အလွန်အမင်း အသုံးချခံခဲ့ရသဖြင့် ထိုသို့ပြုမှု ရှားပါးသည်။ အရှေ့ဘက် အပူပိုင်းပစိဖိတ်ဒေသတွင် လင်းပိုင်စင်းကြားများကို “အပြေးသမား” (Streakers) ဟု ခေါ်ဆိုကြပြီး ၎င်းတို့သည် သင်္ဘောများနှင့် တိုက်မိခြင်းမှ ရှောင်ရှားရန် လျင်မြန်စွာ ဝေးရာသို့ ရေကူးထွက်သွားတတ်သည်။
လင်းပိုင်စင်းကြားသည် သေးငယ်သော ပင်လယ်ငါးများ (Pelagic Fish) နှင့် ပြည်ကြီးငါး (Squid) များကို စားသုံးသည် [၅]။
ကောင်ရေနှင့် ပျံ့နှံ့မှု
[ပြင်ဆင်ရန်]
လင်းပိုင်စင်းကြားသည် အပူချိန်မျှတသော သို့မဟုတ် အပူပိုင်းရေပြင်များဖြစ်သည့် ကမ်းလွန်ပင်လယ်ပြင်များတွင် နေထိုင်သည်။ ၎င်းတို့ကို မြောက်အတ္တလန္တိတ်နှင့် တောင်အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာများ (မြေထဲပင်လယ်၊ မက္ကဆီကိုအော်အပါအဝင်)၊ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာ နှင့် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာတို့တွင် များစွာတွေ့ရှိရသည်။ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၄၀ ဒီဂရီမှ တောင်လတ္တီတွဒ် ၃၀ ဒီဂရီအထိ နယ်မြေအတွင်း နေထိုင်သည်။ ရေအပူချိန် ၁၀ မှ ၂၆ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်အတွင်း တွေ့ရှိရသော်လည်း၊ ပုံမှန်အားဖြင့် ၁၈ မှ ၂၂ ဒီဂရီစင်တီဂရိတ်ကို နှစ်သက်သည်။ အနောက်ပစိဖိတ်တွင် ၎င်းတို့၏ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်မှု ပုံစံကို အသေးစိတ် လေ့လာထားသော်လည်း၊ အခြားဒေသများတွင် ထိုသို့သော ပုံစံကို မတွေ့ရှိရပေ။
လင်းပိုင်စင်းကြားသည် ၎င်း၏ နယ်မြေအားလုံးတွင် အများအပြား တွေ့ရှိရသော်လည်း၊ ထိုနယ်မြေများသည် ဆက်စပ်မှုမရှိဘဲ ဦးရေ သိပ်သည်းမှု နည်းပါးသော နေရာများလည်း ရှိသည်။ စုစုပေါင်း ဦးရေမှာ ၂ သန်းကျော်ရှိသည်။ တောင်ဘက်အကျဆုံး မှတ်တမ်းမှာ ၂၀၁၇ ခုနှစ်တွင် နယူးဇီလန် တောင်ပိုင်း ဒူနီဒင်အနီး၌ ကမ်းပေါ်သို့ တက်လာသော လင်းပိုင်တစ်ကောင်ဖြစ်သည် [၆]။
လူသားများနှင့် ဆက်ဆံမှု
[ပြင်ဆင်ရန်]ဂျပန်နိုင်ငံမှ ဝေလငါးဖမ်းသမားများသည် ၁၉၄၀ ပြည့်လွန်နှစ်များမှစ၍ အနောက်ပစိဖိတ်တွင် လင်းပိုင်စင်းကြားများကို အမဲလိုက်ဖမ်းဆီးခဲ့ကြသည်။ “လင်းပိုင်စင်းကြား ဖမ်းဆီးမှု” ၏ အထွတ်အထိပ်ကာလတွင် နှစ်စဉ် လင်းပိုင် ၈,၀၀၀ မှ ၉,၀၀၀ အထိ သေဆုံးခဲ့ပြီး၊ ထူးခြားသည့်နှစ်တစ်နှစ်တွင် ၂၁,၀၀၀ အထိ သေဆုံးခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ပြည့်လွန်နှစ်များမှစ၍ ဖမ်းဆီးမှု ကန့်သတ်ချက်များ ချမှတ်ပြီးနောက် ဤအရေအတွက် လျော့ကျလာခဲ့ပြီး ၂၀၂၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် နှစ်စဉ် လင်းပိုင် ၂၀၀ ခန့်သာ ဖမ်းဆီးတော့သည် [၇][၈]။
မြေထဲပင်လယ်ရှိ လူဦးရေသည် ညစ်ညမ်းမှု၊ ရောဂါများ၊ သင်္ဘောလမ်းကြောင်းများ၏ အလုပ်များမှု၊ ငါးဖမ်းပိုက်များတွင် မတော်တဆ ဖမ်းမိမှုများ (ဥပမာ- လောင်းလိုင်နာ၊ ထရစ်လာ၊ ဂျီလ်နက်၊ ထရမ်မယ်လ် နှင့် ပာ့စ်ဆိန်းပိုက်များ) တို့ကြောင့် ခြိမ်းခြောက်ခံနေရသည်ဟု သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းသူများက စိုးရိမ်ထားသည်။ မကြာသေးမီက စစ်ဘက်ဆိုင်ရာ ဆိုနာနှင့် ဆိပ်ကမ်းများမှ ဓာတုညစ်ညမ်းမှုများလည်း ခြိမ်းခြောက်မှုအသစ်များ ဖြစ်လာသည်။ ထို့ပြင် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်များ (ဥပမာ- PCBs နှင့် HCB) သည် အစားအစာ ကွင်းဆက်များကို ထိခိုက်စေပြီး၊ သားပေါက်ခြင်းနှင့် နို့တိုက်ခြင်းမှတစ်ဆင့် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်များ လွှဲပြောင်းပေးနိုင်သည်ဟု ယူဆထားသည်။
လင်းပိုင်စင်းကြားများကို အကျဉ်းချထားရန် ကြိုးပမ်းမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သော်လည်း၊ ဂျပန်နိုင်ငံ တိုင်ဂျီဝေလငါးပြတိုက်တွင် ဖမ်းဆီးထားသည့် လင်းပိုင်အနည်းငယ်မှလွဲ၍ အများစုမှာ မအောင်မြင်ခဲ့ပေ။ လင်းပိုင်စင်းကြားများသည် တိုင်ဂျီလင်းပိုင်ဖမ်းဆီးမှု (Taiji Dolphin Drive Hunt) ၏ ပစ်မှတ်မျိုးစိတ်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။
အစာအာဟာရ
[ပြင်ဆင်ရန်]အရွယ်ရောက်သော လင်းပိုင်စင်းကြားသည် ငါး၊ ပြည်ကြီးငါး၊ ရေဘဝဲ၊ ခရေးလ် (Krill) နှင့် အခြာခွံမာရေနေကောင်များကို စားသုံးသည်။ မြေထဲပင်လယ်ရှိ လင်းပိုင်စင်းကြားများသည် အဓိကအားဖြင့် ဆီဖလိုပေါ့ဒ် (Cephalopods) (အစာအိမ်ပါဝင်မှု၏ ၅၀-၁၀၀%) ကို စားသုံးပြီး၊ အရှေ့မြောက်အတ္တလန္တိတ်ရှိ လင်းပိုင်များသည် ငါးများ (အထူးသဖြင့် ကော့ဒ်ငါး) ကို မကြာခဏ စားသုံးသည်။ ၎င်းတို့သည် ဆီဖလိုပေါ့ဒ်၊ ခွံမာကောင်နှင့် အရိုးပါငါးများကို အဓိကစားသုံးပြီး၊ အစာရှိရာ ရေအနက် ၇၀၀ မီတာအထိ ငုပ်လျှိုကာ အမဲလိုက်နိုင်သည်။
ထိန်းသိမ်းရေး
[ပြင်ဆင်ရန်]
အရှေ့ဘက် အပူပိုင်းပစိဖိတ်နှင့် မြေထဲပင်လယ်ရှိ လင်းပိုင်စင်းကြား ကောင်ရေများကို တောရိုင်းတိရစ္ဆာန်များ၏ ရွှေ့ပြောင်းထိန်းသိမ်းရေး သဘောတူညီချက် (CMS) ၏ နောက်ဆက်တွဲ II တွင် စာရင်းသွင်းထားသည် [၉]။ ၎င်းတို့သည် မလိုလားအပ်သော ထိန်းသိမ်းမှု အခြေအနေရှိပြီး သဘောတူညီချက်များဖြင့် စီစဉ်ထားသော နိုင်ငံတကာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုမှ အကျိုးများစွာ ရရှိနိုင်မည်ဖြစ်သည် [၁၀]။
IUCN အနီရောင်စာရင်းတွင် လင်းပိုင်စင်းကြားကို အန္တရာယ်အနည်းဆုံး (Least Concern) အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသော်လည်း၊ လွန်ခဲ့သော မျိုးဆက်သုံးဆက်အတွင်း ၎င်း၏ လဦးရေခွဲများသည် ၃၀% လျော့ကျခဲ့သည်။ လင်းပိုင်စင်းကြားများသည် ဂျပန်နိုင်ငံ၏ ပင်လယ်အစာကွင်းဆက်တွင် အရေးပါပြီး အသက်ရှည်စွာ နေထိုင်နိုင်သဖြင့် ပင်လယ်ပတ်ဝန်းကျင်ရှိ သတ္တုဓာတ်များ (Heavy Metals) စုဆောင်းမှုကို ရေရှည်စောင့်ကြည့်ရန် အညွှန်းမျိုးစိတ်တစ်ခု ဖြစ်နိုင်သည် [၂]။
ထို့ပြင် လင်းပိုင်စင်းကြားသည် ဘောလ်တစ်ပင်လယ်၊ အရှေ့မြောက်အတ္တလန္တိတ်၊ အိုင်ရစ်ပင်လယ်နှင့် မြောက်ပင်လယ်ရှိ သေးငယ်သော လင်းပိုင်များ ထိန်းသိမ်းရေး သဘောတူညီချက် (ASCOBANS) [၁၁]၊ ပင်လယ်နက်၊ မြေထဲပင်လယ်နှင့် ဆက်စပ်အတ္တလန္တိတ်ဒေသရှိ လင်းပိုင်များ ထိန်းသိမ်းရေး သဘောတူညီချက် (ACCOBAMS) [၁၂]၊ ပစိဖိတ်ကျွန်းများ ဒေသရှိ လင်းပိုင်များနှင့် ၎င်းတို့၏ နေထိုင်ရာများ ထိန်းသိမ်းရေး နားလည်မှု စာချွန်လွှာ (Pacific Cetaceans MOU) [၁၃] နှင့် အနောက်အာဖရိကနှင့် မကာရိုနီးရှားရှိ မန်နတီးနှင့် သေးငယ်သော လင်းပိုင်များ ထိန်းသိမ်းရေး နားလည်မှု စာချွန်လွှာ (Western African Aquatic Mammals MoU) တို့ဖြင့် အကာအကွယ်ပေးထားသည်။
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ Mead၊ J.G.; Brownell၊ R. L. Jr. (2005)။ "Order Cetacea"။ in Wilson၊ D.E.; Reeder၊ D.M (eds.)။ ကမ္ဘာပေါ်တွင်ရှိသော နို့တိုက်သတ္တဝါမျိုးစိတ်များ: မျိုးရိုးခွဲခြားခြင်းနှင့် ပထဝီမြေမျက်နှာပြင်ဆိုင်ရာ ရည်ညွှန်းကျမ်း (တတိယအကြိမ် ed.)။ ဂျွန်ဟော့ကင်းတက္ကသိုလ် ပုံနှိပ်တိုက်။ pp. 723–743။ ISBN 978-0-8018-8221-0။ OCLC 62265494။
- ↑ ၂.၀ ၂.၁ Braulik, G. (2019). "Stenella coeruleoalba". IUCN Red List of Threatened Species 2019. IUCN. doi:.
- ↑ Appendices | CITES။ 2022-01-14 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ Academia Caesarea Leopoldino-Carolina Naturae Curiosorum.; Curiosorum၊ Academia Caesarea Leopoldino-Carolina Naturae (1832)။ Nova acta physico-medica Academiae Caesareae Leopoldino-Carolinae Naturae Curiosum။ t.16=Bd.8 (1832-1833)။ Bonn။
- ↑ J. Spitz (2006). "Dietary plasticity of the oceanic striped dolphin, Stenella coeruleoalba, in the neritic waters of the Bay of Biscay". Journal of Sea Research 55 (4): 309–320. doi:. Bibcode: 2006JSR....55..309S.
- ↑ "Rare striped dolphin stranding on Otago beach"။
- ↑ 令和5年度 国際漁業資源の現況 小型鯨類の漁業と資源調査（総説）။ Fisheries Agency (Japan)။ 18 January 2025 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 11 February 2025 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ 捕鯨をめぐる情勢။ Fisheries Agency (Japan) (January 2025)။ 10 February 2025 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ 10 February 2025 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ "Appendix II Archived 11 June 2011 at the Wayback Machine." of the Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals (CMS). As amended by the Conference of the Parties in 1985, 1988, 1991, 1994, 1997, 1999, 2002, 2005 and 2008. Effective: 5 March 2009.
- ↑ Convention on Migratory Species page on the Striped dolphin
- ↑ ASCOBANS။
- ↑ Accobams News။
- ↑ Pacific Cetaceans။