ဝီကီ
ဝီကီသည် ဝဘ်ဆိုဒ်ဖြစ်ပြီး အကြောင်းအရာများကို ဝဘ်ဘရောက်ဆာ များမှတဆင့် တည်းဖြတ်နိုင်သော အွန်လိုင်း စွယ်စုံကျမ်းဟု ခေါ်ဆိုနိုင်သည်။ ဟာဝေယံ ဘာသာစကားအရ ဝီကီ ဟူသည်မှာ "မြန်သည်" ဟူသောအဓိပ္ပာယ်ရှိသည်။[၁][၂][၃]
ယုံကြည်မှု နှင့် လုံခြုံမှု
[ပြင်ဆင်ရန်]ဝင်ခွင့် ထိန်းချုပ်ခြင်း
[ပြင်ဆင်ရန်]ဝီကီတွင်ပါဝင်သည့် အခြေခံအသုံးပြုသူလေးမျိုးမှာ စာဖတ်သူများ၊ စာရေးဆရာများ၊ ဝီကီ စီမံခန့်ခွဲသူများနှင့် စနစ်စီမံခန့်ခွဲသူများဖြစ်သည်။ စနစ်စီမံခန့်ခွဲသူများသည် ဝီကီ အင်ဂျင်ကို တပ်ဆင်ခြင်းနှင့် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းခြင်း အတွက် တာဝန်ရှိပါသည်။ ဝီကီ စီမံခန့်ခွဲသူများသည် အကြောင်းအရာကို ထိန်းသိမ်းထားပြီး အထူး အခွင့်အရေးများ ရရှိခြင်းဖြင့်၊ စာမျက်နှာများကို တည်းဖြတ်ခြင်းကို တားဆီးခြင်း၊ စာမျက်နှာများကို ဖျက်ခြင်း၊ အသုံးပြုသူများ၏ ဝင်ရောက်ခွင့်ကို ပြောင်းလဲခြင်း သို့မဟုတ် တည်းဖြတ်ခြင်းမှ ပိတ်ဆို့ခြင်း အပါအဝင် အပိုဆောင်းလုပ်ဆောင်ချက်များကို ခွင့်ပြုပေးပါသည်။[၄]
အပြောင်းအလဲမျာကို ကြီးကြပ်ခြင်း
[ပြင်ဆင်ရန်].png)
ဝီကီများ သည် ယေဘုယျအားဖြင့် အမှားများ သို့မဟုတ် အန္တရာယ်ရှိသော အပြောင်းအလဲများကို ပြင်ရန် လွယ်ကူသော ပျော့ပျောင်းသော လုံခြုံရေး အတွေးအခေါ်ဖြင့် ဒီဇိုင်းထုတ်ထားခြင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ကို ပထမနေရာမှ တားဆီးရန် ကြိုးစားခြင်းထက် ၎င်းသည် စာမျက်နှာများ၏ ကိုယ်ထည်တွင် မကြာသေးမီက ပေါင်းထည့်မှုများ၏ တရားဝင်မှုကို အတည်ပြုရန် နည်းလမ်းများကို ပံ့ပိုးပေးစဉ်တွင် ၎င်းတို့အား အလွန်ပွင့်လင်းစေသည်။ ဝီကီအများစုသည် မကြာသေးမီက တည်းဖြတ်မှုများ သို့မဟုတ် သတ်မှတ်အချိန်ဘောင်အတွင်း ပြုလုပ်ခဲ့သော တည်းဖြတ်မှုများစာရင်းကို ပြသသည့် မကြာသေးမီက အပြောင်းအလဲ စာမျက်နှာကို ပေးဆောင်သည်။[၅] အချို့သော ဝီကီ များသည် "အသေးစား" အဖြစ် အသုံးပြုသူများ အလံတင်ထားသော တည်းဖြတ်မှုများနှင့် အလိုအလျောက် တည်းဖြတ်မှုများကို ဖယ်ရှားရန် စာရင်းကို စစ်ထုတ်နိုင်ပါသည်။[၆] ဗားရှင်းမှတ်တမ်းအင်္ဂါရပ်သည် အန္တရာယ်ရှိသော အပြောင်းအလဲများကို လျင်မြန်လွယ်ကူစွာ ပြန်ပြောင်းနိုင်စေပါသည်။[၇]
အချို့သော ဝီကီ အင်ဂျင်များသည် အရည်အသွေးကို ထိန်းသိမ်းထားရန် စာမျက်နှာတစ်ခု၏ အဝေးမှ စောင့်ကြည့်ခြင်းနှင့် စီမံခန့်ခွဲခြင်းကို ခွင့်ပြုသည့် အပိုအကြောင်းအရာထိန်းချုပ်မှုကို ပေးပါသည်။ စာမျက်နှာများကို ထိန်းသိမ်းလိုသူတစ်ဦးသည် ၎င်းတို့အား ပြုပြင်မွမ်းမံမှုများ ပြုလုပ်ရန် သတိပေးမည်ဖြစ်ပြီး အသစ်ထုတ်ဝေမှုများ၏ တရားဝင်မှုကို လျင်မြန်စွာ အတည်ပြုနိုင်စေမည်ဖြစ်သည်။[၈] ထိုသို့သောအင်္ဂါရပ်ကို စောင့်ကြည့်စာရင်း ဟု မကြာခဏခေါ်သည်။
အချို့သော ဝီကီများသည် လိုအပ်သောအထောက်အထားများဖြင့် တည်းဖြတ်သူများသည် တည်းဖြတ်မှုများကိုတရားဝင်ကြောင်း အမှတ်အသားပြုထားသည့် ကင်းလှည့်ထားသော တည်းဖြတ်မှုများကိုလည်း လုပ်ဆောင်ပါသည်။ အလံပြထားသည့် တည်းဖြတ်မှု စနစ်သည် တည်းဖြတ်မှုများကို ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်းမပြုမချင်း တိုက်ရိုက်ထုတ်လွှင့်မှုကို တားဆီးနိုင်သည်။[၉]
Wikis သည် ဝဘ်ပေါ်ရှိ မည်သူမဆို ၎င်းတို့၏ အကြောင်းအရာကို ဆိုက်ပေါ်တွင် အကောင့်တစ်ခု မှတ်ပုံတင်ရန် ပထမဆုံး (အမည်မသိ တည်းဖြတ်ခြင်း) မလိုအပ်ဘဲ ၎င်းတို့၏ အကြောင်းအရာများကို တည်းဖြတ်ရန် ခွင့်ပြုနိုင်သည် သို့မဟုတ် ပါဝင်မှုအခြေအနေအရ မှတ်ပုံတင်ရန် လိုအပ်ပါသည်။[၁၀] အက်ဒမင်တစ်ဦးမှ စာမျက်နှာတစ်ခု သို့မဟုတ် စာမျက်နှာအုပ်စုတစ်စုကို အသုံးပြုသူအုပ်စုတစ်ခုသို့ တည်းဖြတ်ခြင်းကို ကန့်သတ်နိုင်သည့် အကောင်အထည်ဖော်မှုများတွင်၊ ၎င်းတို့တွင် စာရင်းသွင်းအသုံးပြုသူများအတွက် ၎င်းအား မှတ်ပုံတင်ခွင့်ပြုစဉ် အမည်မသိတည်းဖြတ်ခြင်းကို တားဆီးရန် ရွေးချယ်ခွင့်ရှိသည်။[၁၁]
အကြောင်းအရာများ၏ ယုံကြည်စိတ်ချရမှုနှင့် ယုံကြည်စိတ်ချရမှု
[ပြင်ဆင်ရန်]လူသိရှင်ကြား တည်းဖြတ်နိုင်သော ဝီကီများကို ဝေဖန်သူများက ၎င်းတို့ကို ဆိုးဆိုးရွားရွား ပုဂ္ဂိုလ်များက အလွယ်တကူ သို့မဟုတ် အကြောင်းအရာထဲသို့ အမှားများကို မိတ်ဆက်သည့် ကောင်းစွာ အဓိပါယ်ရှိသော်လည်း ကျွမ်းကျင်မှုမရှိသော သုံးစွဲသူများကပင် ၎င်းတို့ကို အလွယ်တကူ အသုံးချနိုင်ကြောင်း ငြင်းခုံကြသည်။ အဆိုပါပြဿနာများကို wiki ၏အသုံးပြုသူအသိုင်းအဝိုင်းမှဖမ်းမိပြီး ပြင်ပေးမည်ဖြစ်ကြောင်း ထောက်ခံသူများက ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားသည်။[၁၂][၁၃] အသုံးပြုသူများသည် ပုံမှန်အားဖြင့် သက်တူရွယ်တူ သုံးသပ်ထားသော ဂျာနယ်များ သို့မဟုတ် တက္ကသိုလ်ဖတ်စာအုပ်များကို အရင်းအမြစ်များအဖြစ် အသုံးပြုသည့် ဆေးပညာနှင့် ကျန်းမာရေးသိပ္ပံဆောင်းပါးများတွင် မြင့်မားသော တည်းဖြတ်မှုစံနှုန်းများက ကျွမ်းကျင်သူ-အကဲဖြတ်ထားသော ဝီကီအယူအဆကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။[၁၄] Wiki မှ ဆောင်းပါးများ၏ သီးခြားဗားရှင်းများသို့ ဝင်ရောက်ကြည့်ရှုခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းခြင်းနှင့် အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းများသည် ကျွမ်းကျင်သူ မျိုးတူ သုံးသပ်သူများကို ၎င်းတို့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာထားသော ဆောင်းပါးများ၏ ယုံကြည်စိတ်ချရသောဗားရှင်းသို့ လင့်ခ်များကို ပံ့ပိုးပေးခြင်းဖြင့် သိပ္ပံပညာအသိုင်းအဝိုင်းအတွက် အသုံးဝင်ပါသည်။[၁၅]
လုံခြုံရေး
[ပြင်ဆင်ရန်]အကြောင်းအရာကို တမင်တကာ မှားယွင်းနေသည် သို့မဟုတ် လိမ်လည်လှည့်ဖြားမှု ၊ ရိုင်းစိုင်းသော အကြောင်းအရာ သို့မဟုတ် အဓိပ္ပါယ်မရှိသော အကြောင်းအရာကို ပေါင်းထည့်ထားသည် သို့မဟုတ် ညစ်ညမ်းစွာ ဖယ်ရှားခံရသည့် အကြောင်းအရာကို ဝီကီတွင် လိမ်လည်လှည့်ဖြားခြင်း နှင့် ဆိုက်ဘာဖောက်ပြန်ခြင်းများသည် အဓိကပြဿနာတစ်ခုဖြစ်နိုင်သည်။ ပိုကြီးသော ဝီကီဆိုက်များတွင် ထိုသို့သောပြောင်းလဲမှုများသည် ကာလကြာရှည်စွာ သတိမပြုမိစေရန် ဖြစ်နိုင်သည်။
၎င်းတို့ကိုကာကွယ်ရန်အတွက် ပျော့ပျောင်းသောလုံခြုံရေးနည်းလမ်းကို အသုံးပြုခြင်းအပြင်၊ ကြီးမားသော wiki များသည် ဖျက်ဆီးမှုများကို အလိုအလျောက်ဖော်ထုတ်ပြီး ပြန်ပြောင်းပေးသည့် ဘော့တ်များကဲ့သို့သော ခေတ်မီဆန်းပြားသောနည်းလမ်းများကို အသုံးပြုနိုင်ပါသည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ Wikipedia တွင်၊ bot ClueBot NG သည် အန္တရာယ်ဖြစ်နိုင်သောပြောင်းလဲမှုများကိုခွဲခြားသတ်မှတ်ရန် စက်သင်ယူမှု ကိုအသုံးပြုပြီး ယင်းအပြောင်းအလဲများကို မိနစ်ပိုင်း သို့မဟုတ် စက္ကန့်ပိုင်းအတွင်းပင် ပြန်ပြောင်းပေးသည်။[၁၆]
စာမျက်နှာများ၏ အကြောင်းအရာ သို့မဟုတ် အသွင်အပြင်နှင့်ပတ်သက်၍ အသုံးပြုသူများအကြား သဘောထားကွဲလွဲမှုများသည် တည်းဖြတ်မှုစစ်ပွဲများကို ဖြစ်စေနိုင်ပြီး၊ ပြိုင်ဖက်အသုံးပြုသူများသည် စာမျက်နှာတစ်ခုကို ၎င်းတို့နှစ်သက်သည့်ဗားရှင်းသို့ ပြန်ပြောင်းကာ ထပ်ခါတလဲလဲ ပြောင်းလဲလေ့ရှိသည်။ အချို့သော wiki ဆော့ဖ်ဝဲလ်သည် စာမျက်နှာများ၏ အသင့်လျော်ဆုံးဖြစ်မည့် စာမျက်နှာများကို ဆုံးဖြတ်ချက်မချမချင်း စာမျက်နှာများကို တည်းဖြတ်နိုင်ခြင်းမရှိစေရန် စီမံခန့်ခွဲသူများကို တားဆီးနိုင်စေပါသည်။[၁၇]
အချို့သော ဝီကီများသည် စနစ်သို့ဝင်ရောက်ခွင့်ရှိသူများ၏ အပြုအမူများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းသည့် ပြင်ပဖွဲ့စည်းပုံများ၊ ဥပမာ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများတွင် ဖြစ်နိုင်ပါသည်။[၁၈]
အန္တရာယ်ရှိသော ပြင်ပလင့်ခ်များ
[ပြင်ဆင်ရန်]ဝီကီအများစုသည် အခြားဆိုက်များနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများသို့ ဟိုက်ပါလင့်ခ်များ ဖန်တီးခြင်းကို ခွင့်ပြုထားသောကြောင့် malware ကူးစက်ခံထားရသည့် ဆိုက်များကဲ့သို့သော အန္တရာယ်ရှိသော ဟိုင်ပါလင့်ခ်များ ထပ်တိုးခြင်းသည် ပြဿနာတစ်ခု ဖြစ်လာနိုင်သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ 2006 တွင် Blaster Worm အကြောင်း ဂျာမန် Wikipedia ဆောင်းပါးကို အန္တရာယ်ရှိသော ဝဘ်ဆိုက်သို့ ဟိုက်ပါလင့်ခ်တစ်ခု ထည့်သွင်းရန် တည်းဖြတ်ခဲ့ပြီး လင့်ခ်ကို လိုက်နာသော အားနည်းသော Microsoft Windows စနစ်အသုံးပြုသူများသည် ၎င်းတို့၏စနစ်များ ပိုးကူးစက်ခံထားရသည်။[၁၇] အချို့သော wiki အင်ဂျင်များသည် အသုံးပြုသူများအား wiki ၏ စီမံခန့်ခွဲသူများစာရင်းတွင် ထည့်သွင်းထားသော သီးခြားဆိုက်များသို့ ဟိုက်ပါလင့်ခ်များထည့်ခြင်းမှ တားဆီးပေးသည့် blacklist လုပ်ဆောင်ချက်ကို ပေးဆောင်ထားပါသည်။
ကိုးကား
[ပြင်ဆင်ရန်]- ↑ mauimapp.com. Hawaiian Words; Hawaiian to English [Retrieved September 19, 2008].
- ↑ Hasan၊ Heather (2012)၊ Wikipedia, 3.5 million articles and counting၊ p. 11၊ ISBN 9781448855575
- ↑ Andrews၊ Lorrin (1865)၊ A dictionary of the Hawaiian language to which is appended an English-Hawaiian vocabulary and a chronological table of remarkable events၊ Henry M. Whitney၊ p. 514
- ↑ Cubric, Marija (2007). "Analysis of the use of Wiki-based collaborations in enhancing student learning". University of Hertfordshire. Archived 15 May 2011 at the Wayback Machine.
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Wikipedia's Labor Squeeze and its Consequences
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Wikipedia and the Future of Legal Education၊ March 2007(အသင်းဝင်ရန် လိုအပ်သည်။)
- ↑ wiki၊ London၊ 2007၊ April 10, 2008 တွင် ပြန်စစ်ပြီး
- ↑ Ebersbach 2008
- ↑ Barsky, Eugene (December 2007). "Introducing Web 2.0: wikis for health librarians". Journal of the Canadian Health Libraries Association 28: 147–150. Archived 30 April 2012 at the Wayback Machine.
- ↑ Yager, Kevin (March 16, 2006). "Wiki ware could harness the Internet for science". Nature 440 (7082): 278. doi:. ISSN 0028-0836. PMID 16541049. Bibcode: 2006Natur.440..278Y.
- ↑ Hicks၊ Jesse (February 18, 2014)။ This machine kills trolls။ August 27, 2014 တွင် မူရင်းအား မော်ကွန်းတင်ပြီး။ September 7, 2014 တွင် ပြန်စစ်ပြီး။
- ↑ ၁၇.၀ ၁၇.၁ Legal Issues for Wikis: The Challenge of User-generated and Peer-produced Knowledge, Content and Culture (PDF)၊ 2007၊ 22 December 2012 တွင် မူရင်း (PDF) အား မော်ကွန်းတင်ပြီး၊ 2 January 2025 တွင် ပြန်စစ်ပြီး
- ↑ "Teaching and learning online with wikis" (2004). Proceedings of Beyond the Comfort Zone: 21st ASCILITE Conference: 95–104.