တိတ္ထိ

တိတ္ထိအဓိပ္ပာယ်ကို ပါဠိအဘိဓာန်ချုပ်၌-

1. အယူဝါဒ၊ ဘာသာ
2. အကြောင်း
3. ရေဆိပ်
4. တင်သောရေ ဟု ပြဆိုပြီး တိတ္ထိကရကို အယူဝါဒအသီးသီး ထူထောင်သော ဆရာ၊ ဂိုဏ်းဆရာဟု အနက်ဖွင့်သည့် အပြင် တိတ္ထီလည်း ရှိ၏ဟု ထပ်မံဖော်ပြထားသည်။

ဆရာတော် မဟာဂန္ဓာရုံဆရာတော် အရှင်ဇနကာဘိဝံသ၏ အလိုအရ တိတ္ထိယ = အယူဝါဒကို စထွင်၍ ပြုတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ် (ထိုမှ ယကို ဖြုတ်၍) "တိတ္ထိ" ဟု ခေါ်ကြကြောင်း သိရသည်။ ထို့ကြောင့် တိတ္ထိသည် အယူဝါဒ သီးခြားထူထောင်သော ဆရာ (သို့) အယူဝါဒသစ်ကို စတင် တီထွင်သူ ဟု အဓိပ္ပာယ်ထွက်သည်။ သို့သော် ကျမ်းဂန်တို့၌ တိတ္ထိ နှင့် ပတ်သက်၍ မြန်မာလိုပြဆိုရာတွင် သာသနာတော်မှ တပါးသော အယူဝါဒ ရှိသောသူများ အဖြစ် ပါလေ့ရှိသဖြင့် အဓိပ္ပာယ်မှာ ပို၍ လေးနက်လာသည်။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တို့ကလည်း တိတ္ထိ ဟုဆိုလျှင် ဗုဒ္ဓဝါဒနှင့် အယူအဆခြင်းမတူ တမူခြားပြီး ရှိနေသူဟူ၍ နားလည်ထားကြပေသည်။

တိတ္ထိများအကြောင်းကို ပိဋကတ်လမ်းညွှန်းကျမ်းအပေါ် အခြေခံ၍ အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြပေးပါမည်။

တိတ္ထိများဆိုသည်မှာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်မဟုတ်သော အခြားသော အယူဝါဒကို ကိုးကွယ်သူများကို ရည်ညွှန်းပါသည်။ ဗုဒ္ဓခေတ်ကာလတွင် တိတ္ထိဆရာကြီး (၆) ဦးသည် အလွန်ထင်ရှားခဲ့ကြသည်။ ၎င်းတို့မှာ-

• (၁) ပုရာဏကဿပ
• (၂) မက္ခလိဂေါသာလ
• (၃) အဇိတကေသကမ္ဗလ
• (၄) ပကုဓကစ္စာယန
• (၅) သဉ္စယဗေလဋ္ဌပုတ္တ
• (၆) နိဂဏ္ဌနာဋပုတ္တ တို့ဖြစ်ကြသည်။

တိတ္ထိတို့၏ အယူဝါဒများ

• တိတ္ထိတို့သည် မိမိတို့၏ အယူဝါဒများကို အခြားသူများအား ပြောပြလေ့ရှိကြပြီး၊ အနာထပိဏ်သူဌေးကြီးက ၎င်းတို့၏ အယူဝါဒများမှာ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တတရားများနှင့် မကိုက်ညီကြောင်း ပြန်လည်ပြောကြားခဲ့သည်။
• တိတ္ထိတို့သည် ခွေးနှင့်နွားတို့၏ အကျင့်ကို ကျင့်ကြပြီး သေလွန်သောအခါ ခွေးနှင့်နွားအဖြစ် ပြန်လည်ဖြစ်ကြသည်ဟုလည်း အယူရှိကြသည်။
• စိတ်ချုပ်ခြင်းနှင့် ပတ်သက်၍လည်း ၎င်းတို့၏ ကိုယ်ပိုင်အယူအဆများရှိကြသည်။
• တိတ္ထိတို့သည် ဆွမ်းခံရာတွင် (၇) အိမ်သာခံခြင်း၊ ဆွမ်းစားရာတွင် (၇) လုတ်သာစားခြင်း စသည့် အတ္တကိလမထအကျင့်များကို ကျင့်ကြသည်။
• တိတ္ထိတို့၏ အကျင့်များကို ကဲ့ရဲ့ခြင်းများလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့၏ အယူဝါဒများကို အရှင်အာနန္ဒာထေရ်က သန္ဒကသုတ်တွင် အကျယ်ဟောကြားခဲ့သည်။

တိတ္ထိတို့၏ အခြားအကြောင်းအရာများ

• တိတ္ထိတို့သည် တန်ခိုးရှိဟန်ဆောင်ခြင်းများလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့သည် သူတပါးတို့၏ အလှူခံပစ္စည်းများကို တဘက်စီးနင်းယူခြင်းများလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့၏ သာသနာ၌ အနှစ်သာရမရှိကြောင်းများကိုလည်း ဂါထာများဖြင့် ပြထားသည်။
• တိတ္ထိတို့၏ ဝတ်ပုံ၊ စားပုံ၊ ကျင့်ပုံများကိုလည်း ကျမ်းဂန်များတွင် ဖော်ပြထားသည်။

တိတ္ထိတို့နှင့် ပတ်သက်သည့် အခြားမှတ်သားဖွယ်များ

• တိတ္ထိတို့သည် ဆရာနှင့် တရားကို ပြောင်းလဲတတ်ကြသည်။
• တိတ္ထိတို့၏ အကျင့်နှင့် ညစ်နွမ်းကြောင်းများကို နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုတွင် ဟောကြားထားသည်။
• တိတ္ထ၊ တိတ္ထကရ၊ တိတ္ထိယ၊ တိတ္ထိယသာဝက လေးမျိုးခွဲပြပုံလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့အလို ပဝိက သုံးပါးကို ပဝိဝေကသုတ်တွင် ပြထားသည်။
• တိတ္ထိယာနာမ အန္ဓသဒိသာ ဇာနိတွာဝါ အဇာနိတွာဝါ ကထေယျုန္တိ နာဘိနန္ဒိံသုဟု ဖွင့်ပြထားပုံလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့ကို ရံခါရံခါ တရားသဖြင့် နှိပ်ကွပ်သင့်ကြောင်း ကိံဒိဋ္ဌိကသုတ်တွင် ဟောထားသည်။
• တိတ္ထိတို့သာသန၌ အလှူခံပုဂ္ဂိုလ်တို့မှာ အတိုင်းအရှည် မသိကြကြောင်း ဟောထားသည်။
• တိတ္ထိတို့မှာ ဒိဋ္ဌ, သုတ, မုတ, သီလဗ္ဗတစသည်ဖြင့် သံသရာမှ စင်ကြယ်၏ ယူမှားထားကြသည်။
• တိတ္ထိတို့ သာသနာ၌ အသက် မွေးမြူပုံ ၂-မျိုး (ယောနိသော မနသိကာရ မရှိသူ၊ ရှိသူ) ကို ဟောထားသည်။
• တိတ္ထိတို့မှာ ဝမ်းရေးကြောင့် အသောကမင်းကြီး လက်ထက်တွင် ဗုဒ္ဓသာသနာတော်တွင်းသို့ အတင်းဝင်လာကြပုံကိုလည်း ဖော်ပြထားသည်။
• တိတ္ထိတို့မှာ ကမ္ဘာ (၄၀) ထက်ပို၍ မမြင်နိုင်ကြကြောင်း ဟောထားသည်။
• တိတ္ထိတို့မှာ အကြောင်းကို မနှိမ်နင်းဘဲ အကျိုးကိုသာ နှိမ်နင်း နေကြသောကြောင့် ခွေးတိရစ္ဆာန်တို့ ခဲကို လိုက်ကိုက်သည်နှင့် တူ၏ ဥပမာ ပေးထားပုံလည်း ရှိသည်။
• တိတ္ထိတို့ဝါဒဖြန့်ကြပုံကိုလည်း ဖော်ပြထားသည်။
• တိတ္ထိတို့သာသနာ၌ ဆရာနှင့် တပည့်တို့ သေကြလျှင် တိရစ္ဆာန်ဖြစ်ကြ၍ အပြန်အလှန် ညှဉ်းဆဲကြပုံကိုလည်း ဟောထားသည်။
• တိတ္ထိတို့သာသနာ၌ နေသူတို့မှာ ပျင်းလျှင် သုခ၊ ဝီရိယရှိလျှင် ဒုက္ခဟု ဟောထားတော်မူပုံကိုလည်း ဖော်ပြထားသည်။
• တိတ္ထိတို့အလို အဋ္ဌပုရိသဘူမိကို အရကောက်ပြပုံကိုလည်း ဟောထားသည်။